اخبار
مصاحبه با دکتر مصطفی خانزادی در خصوص BIM در ایران
به گفته دکتر مصطفی خانزادی اولین سازمانی که در کشور به لزوم پیاده‌سازی فناوری بیم تأکید کرد و برنامه‌ای پژوهشی را با این هدف تدوین نمود سازمان برنامه و بودجه کشور بوده است. سابقه دانشگاه علم و صنعت و در مهندسی و مدیریت ساخت موجب شد کار تدوین آیین‌نامه فناوری مدلسازی اطلاعات ساختمان برعهده گروه دکتر خانزادی در دانشگاه علم و صنعت ایران گذاشته شد. در ادامه مصاحبه اختصاصی رسانه تخصصی بیمانا را با ایشان مطالعه می‌کنید
همزمان با پژوهش شما در دانشگاه و زیر نظر سازمان برنامه و بودجه برای تدوین آیین‌نامه فناوری بیم (BIM) پژوهش دیگری زیرنظر وزارت راه و شهرسازی برای تدوین پروپوزال مدلسازی اطلاعات ساختمان انجام گرفته است. سؤالی که اینجا پیش می‌آید اینکه چرا این دو گروه همزمان با یکدیگر و به‌صورت موازی شروع به کار کردند؟
سازمان برنامه و بودجه پیش از وزارت راه و شهرسازی به فناوری بیم (BIM) پرداخت و کار درستی را هم انجام داد. بنا برتعریف، این سازمان متولی کلیه ضوابط، مقررات و آیین‌نامه‌ها، شرایط عمومی و خصوصی پیمان‌ها و مناقصات و به عبارتی هر قاعده و قانونی است که در زمینه فعالیت‌های عمرانی وضع می‌شود. وزارت راه نیز اگر قراردادی ببندد بر اساس شرایط عمومی پیمان و ضوابط و مقرراتی است که سازمان برنامه و بودجه مشخص کرده است. پروژه‌های عمرانی کشور تنها زیرنظر وزارت راه و شهرسازی انجام نمی‌شود. الان هر کدام از دستگاه‌های دولتی کشور از جمله وزارت صنایع و معادن، وزارت بهداشت و درمان، سازمان تربیت بدنی و وزارت نفت پروژه‌های عمرانی مربوط به خود را دارند. مضاف بر این نقد اساسی بر عملکرد وزارت راه و شهرسازی وارد است. مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در سالیانی که از تأسیس آن گذشته نتوانسته است به درستی رسالت خود را ایفا کند.
به نظر من وزارت راه و شهرسازی نباید متولی فناوری بیم باشد و متولی اصلی آن سازمان برنامه و بودجه است. انواع قراردادها، تشخیص صلاحیت پیمانکار و مشاور و رتبه‌بندی آنها و مدارک کسانی که در خود وزارت راه و شهرسازی هستند را همگی زیر نظر سازمان برنامه و بودجه بوده است.
یکی از مشکلاتی که امروز در کشور با آن مواجه هستیم تداخل وظایف است که تجربه ناموفق آن را در مبحث مهندسی ارزش آزموده‌ایم. بعد از اینکه تب مهندسی ارزش مدتی بالا گرفت، دستگاه‌های اجرایی مختلف از همدیگر سبقت گرفتند و نتیجه آن هم اینکه امروز اثر زیادی از مهندسی ارزش نمی‌بینیم.
الان با شرکت‌هایی مواجه هستیم که در شرایطی که تنها دو سال از معرفی آن می‌گذرد در این زمینه مدعی هستند و این پدیده بسیار بدی است. این است که تأکید ما بر روی این است که از شعار و بزرگ‌نمایی بپرهیزیم و رسالت دانشگاهی خود را انجام دهیم.
از چه زمان سازمان برنامه و بودجه به فناوری بیم (BIM) توجه نشان داد و چه ضرورتی این سازمان را به این عرصه کشاند؟
سازمان برنامه و بودجه کشور در سال ۹۵ طی یک همایش داخلی فناوری بیم را معرفی کرد و لزوم مطالعه و پیاده‌سازی آن را مطرح ساخت. با توجه به تجربه ۲۰ ساله رشته مهندسی و مدیریت ساخت در گروه عمران دانشگاه علم و صنعت کار تدوین آیین‌نامه آن بر عهده ما گذاشته شد. ممکن است برخی از همکاران بر من ایراد بگیرند اما ورود ما به این عرصه به دلیل نقدهایی بود که به وزارت راه و شهرسازی وارد است. ما به دنبال مباحث تجاری نیستیم بلکه به دنبال ایفای نقش واقعی دانشگاه هستیم و اعتقاد داریم دانشگاه باید منشأ اصلاح کشور باشد. به همین دلیل با سازمان برنامه و بودجه وارد مذاکره شدیم و آنها هم حسن نیت نشان دادند. نگرش ما این بود که از تکرار تجربه‌های ناموفق انتقال فناوری جلوگیری شود. بسیاری از فناوری‌هایی از خارج از کشور الگوبرداری می‌شود اما بومی‌سازی آن به خوبی صورت نمی‌گیرد. برای جلوگیری از این اتفاق باید فرهنگ‌سازی کنیم و آیین‌نامه‌ای را برای بکارگیری این فناوری تدوین کنیم. در این پژوهش برای پیاده‌سازی فناوری بیم فرآیندی پیشنهاد شده است و دوره آن ۵ تا ۶ سال پیش‌بینی شده است. البته این روند در انگلستان که از کشورهای پیشرو در این فناوری به شمار می‌رود ۱۶ سال به درازا کشید.
فرهنگ‌سازی آن به این دلیل مهم است که اثر این فناوری برای صنعت کشور همیشه باقی بماند و از بین نرود. هم‌اکنون تلاش دانشگاه ما این است که فناوری بیم از جنبه شعاری به درآمده و درعمل تبدیل به شعور شود، یعنی به صورت واقعی و حقیقی به مجموعه صنعت کشور معرفی، پیاده‌سازی و اجرا شود. ضوابطی که در این فناوری معرفی می‌شود باید ضوابط مبتنی بر واقعیت باشد. برای پیاده‌سازی فناوری بیم به‌صورت واقعی، مسیر طولانی را پیش رو داریم و اگر همانند مهندسی ارزش هرکدام از دستگاه‌ها به‌صورت شعاری پروژه‌های خود را مبتنی بر فناوری بیم معرفی کنند خیانتی است در حق کسانی که خدمات فناوری بیم را به‌صورت واقعی پیاده‌سازی می‌کنند.
چه چالش‌هایی پیش‌روی پیاده‌سازی فناوری بیم به‌صورت واقعی وجود دارد؟
ما مسیر طولانی در پیش داریم و باید کار کارشناسی انجام دهیم. باید از بزرگ نمایی قضیه و مخصوصاً از تجاری کردم آن جلوگیری کنیم. شرکت‌های بسیاری هستند که ادعا می‌کنند فناوری بیم را به صورت کامل در کشور انجام می‌دهند , این درحالی است که دو سال بیشتر نیست که این فناوری به کشور معرفی شده است. برای اینکه این اتفاقات نیفتد باید بسیار آهسته ولی پیوسته و حساب‌شده قدم‌هایی را برداریم. همه دستگاه‌ها باید زیرنظر سازمان برنامه و بودجه بروند و نقطه‌نظرات خود را برای پیاده‌سازی فناوری بیم ارائه دهند.
بزرگترین چالشی که روبروی پیاده‌سازی فناوری بیم به‌صورت واقعی وجود دارد تجاری شدن این فناوری است. نمونه‌ای از این رویکرد را پیشتر در بتن SCC دیده‌ایم. امروز بعد از حدود ۲۵ سال از معرفی این نوع بتن و بعد از ورود این فناوری به ایران کمتر بتنی را می‌بینید که SCC باشد، گرچه همه ادعای آن را دارند. اگر ما بتن را فهمیده بودیم در محیط‌های پرتنشی مانند خلیج فارس با مشکلی مواجه نبودیم. اما امروز قبل از اینکه سازه‌ها به بهره‌برداری برسد به ناچار باید آن را بازسازی کنیم. این است که من اعتقاد دارم بزرگترین تهدید برای فناوری بیم این است که قبل از اینکه مفهوم آن در کشور شکل بگیرد آن را تجاری‌سازی بکنیم. بگذاریم سازمان برنامه و بودجه کار خود را بکند. نگرانی من این است که دستگاه‌های اجرایی برای اینکه بگویند ما در فناوری بیم جلو هستیم ورود پیدا کنند. این دردناک است که وزارت راه و شهرسازی رقیب سازمان برنامه و بودجه‌ای شود که بودجه همان وزارتخانه را تأیید می‌کند! بقیه مسائل قابل حل است، بزرگترین چالش خود دستگاه‌های دولتی هستند. برخی از شرکت‌ها حتی با وزارت راه و شهرسازی قرارداد بسته‌اند! من یکبار می‌خواستم خدمت وزیر برسم و گلایه کنم که برخی از مطالبی که ارائه می‌شود اصلاً مناسب وزارت راه و شهرسازی نیست. این مسیر به جایی نخواهد رسید و اصلاً شایسته کشور نیست.
نکته دیگر اینکه امروز اگر بخواهیم فناوری بیم را در کشور پیاده‌سازی کنیم اولین گروهی که مقاومت می‌کنند مشاوران و پیمانکاران پروژه‌ها هستند. فناوری بیم نظم بسیار مناسبی را به کلیه امور می‌دهد و طبیعی است کسانی که این نظم را برنمی‌تابند احساس تهدید کنند. بی‌شک منافع کلی صنعت ساخت‌وساز با این روش تأمین می‌شود اما منافع بسیاری به خطر می‌افتد. مثلاً دعاوی در پروژه ها به شکل قابل توجهی کاهش می یابد و اگر فناوری بیم به معنای واقعی پیاده‌سازی شود، خطای مشاوران از همان ابتدا مشخص خواهد شد. به نظر من مشاوران ما باید سطح خود را در کشور ارتقاء بدهند، چراکه ما با استانداردهای جهانی بسیار فاصله داریم. انجمن مشاوران ما قبل از انقلاب کیفیت بالایی داشت در سال ۵۴ عضو اصلی فیدیک (FIDIC[1]) شد و سال پس از آن نیز مجمع سالیانه فیدیک در تهران برگزار شد. در شأن کشور ما این نیست که امروز این سطح از خطا را در پروژه‌های بزرگ عمرانی ببینیم. همچنین پیمانکاران باید خود را ارتقا دهند. قراردادهای ما باید از شرایط فعلی سه‌عاملی تغییر کند و به سمت قراردادهای یکپارچه تغییر کند.
بی‌شک با پیاده‌سازی فناوری بیم هم کارفرمایان و هم دستگاه‌های دولتی تغییر خواهند کرد و در بدنه کارشناسی بسیاری از سفرها و ماموریت‌ها حذف می‌شود. این فناوری نظمی به پروژه می‌دهد که در نهایت به نفع همه است ولی چون پیاده نشده است بسیاری احساس تهدید می‌کنند
پژوهش‌های شما چه روندهایی را برای پیاده‌سازی فناوری بیم در نظر گرفته است؟
تیم ما متشکل ۱۰ تا ۱۲ نفر از افراد دانشگاهی و موسسان شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران و خارج از کشور بوده‌اند که سابقه خوبی در پژوهش و پیاده‌سازی فناوری بیم در پروژه‌های مختلف داشته‌اند. بنده خودم ۵ دانشجوی دکترا دارم که بر روی فناوری بیم فعالیت می‌کنند و مقالات ISI ارائه شده نیز بازگو کننده عمق کاری است که انجام می‌شود.
این تیم متولی تدوین آیین‌نامه فناوری بیم شده است. ما همه آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های موجود را بررسی کرده‌ایم و در مرحله بومی‌سازی آنها هستیم تا بر اساس واقعیت‌های موجود در کشور دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها را تدوین کنیم.
کار سختی پیشرو داریم و بخشی از کار را هم انجام داده‌ایم و وقتی بومی‌سازی را به اتمام رساندیم تازه بخش اول کار ما با سازمان برنامه و بودجه به اتمام می‌رسد. ضمن اینکه در حین پیاده‌سازی آیین‌نامه بنا شده است دو تا سه پروژه آزمایشی نیز در عمل انجام بگیرد. به‌عبارتی می‌خواهیم ببینیم در عمل چه موانعی بر سر راه پیاده‌سازی فناوری بیم وجود دارد و چگونه می‌توانیم آن را برطرف کنیم. شاید در این مرحله نیاز باشد در آیین‌نامه اصلاحات لازم را اعمال کنیم.
پس از تدوین آیین‌نامه‌ها نیز مسیر سختی برای فرهنگ‌سازی در این زمینه داریم. قدم به قدم در این مسیر به جلو می‌رویم. تجربه نشان داده است آنان که می‌خواهند یک شبه پروژه‌های کشور را مبتنی بر فناوری بیم کنند سخت در اشتباه هستند. ما یک برنامه ۶ ساله برای پیاده‌سازی فناوری بیم در نظر گرفته‌ایم. آموزش فناوری بیم عرصه بسیار مهمی است. الان برخی از مشاوران فناوری را در فرآیند نقشه سه‌بعدی می‌بینند که بسیار اشتباه است. حتی برنامه زمان‌بندی پروژه و هزینه هم نمی‌تواند بازگوکننده توانمندی‌های فناوری بیم باشد. بزرگترین هنر فناوری بیم تحلیل و کمک فکری به مدیران است. این سامانه هشدارها و ریسک‌های مختلف را در اختیار مدیران پروژه قرار می‌دهد که در کشور ما بسیاری از آنها به دلیل گرفتاری‌‌ها و مشغله ذهنی مدیر از چشم او پنهان می‌ماند. به عبارتی این فناوری دید خوبی در مورد پروژه به مدیران می‌دهد. گرچه فناوری بیم یک فرآیند است اما مانند یک ربات عمل می‌کند و در بسیاری از جاهایی که توان و دست انسان کوتاه است به مدیران کمک می‌رساند. در دنیای امروز دستاوردهایی که فناوری بیم به آن رسیده و خدماتی که ارائه می‌دهد بسیار فراتر از آن چیزی است که ما امروز به آن فکر می‌کنیم.
آیا انجام این پروژه‌ها تصویب شده است؟
بله. گرچه بعضاً خودتحریمی موجب شده است کاری که می‌توانست بسیار زودتر انجام گیرد کندتر انجام شود. اینجا جا دارد از جناب آقای مهندس نعمت‌الله ترکی رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی استان تهران، جناب آقای پرویز قوامی‌نژاد، معاون نظام فنی و اجرایی سازمان و خانم سرلک کمال تشکر را بکنم. آنها حتی از ما در دانشگاه در بسیاری موارد در زمینه فناوری بیم جلوتر بودند و زحمات بسیاری برای این پروژه کشیدند.
اگر این فناوری در کشور اجرایی شود اشتغال قابل توجه‌ای ایجاد خواهد شد. در این فرآیند تمام شرکت‌های پیمانکاری و مشاوره باید نیروهای خود را یا آموزش دهند و یا از نیروهایی موجود در کشور استفاده کنند. خوشبختانه در این سال‌ها اقبال به فناوری بیم در دانشگاه‌ها بسیار بالا بوده است و تحقیقات مفصلی در این زمینه‌ها انجام گرفته است.
منبع خبر:
تهیه کننده : صابر صادقی.
باز نشر :
راهکارهای هوشمند BIM ایران
بنا یار مهراز ایرانیان
